मंगळवार, २५ ऑक्टोबर, २०१६

परवाना करी दिवाना :उत्तरार्ध

पूर्वार्ध: 

सेक्रेटरीएट ऑफ स्टेटच्या ऑफिस मध्ये एका भल्यामोठ्या रांगेत पब्लिकची कागदपत्र चेक करण्यात येत होती. हि रांग ऑफिस मधूनही बाहेर आली होती. नशिबाने मी ऑनलाईन अपॉइंटमेंट घेतलेली असल्याने मला त्या रांगेतून माझा नंबर येईपर्यंत वाट बघत राहावी लागली नाही. लाइनमधल्या कित्येकांना हे ऑनलाईन अपॉईंटमेन्ट वगैरेचं प्रकरण माहितीही नव्हतं त्यामुळे अमेरिकन जनता सुद्धा आधुनिकतेपासून दूर असू शकते हा साक्षात्कार झाला. सरकारी ऑफिसात धक्काबुक्की, घुसाघुसी आणि वादावादी न करता रांगेत उभं राहिलेलं पब्लिक आणि आपल्याला समजेल इतक्या वेगाने पुढे सरकणाऱ्या रांगा हा मात्र निर्विवादपणे अमेरिकन फॅक्टर!! या खिडकीतून त्या खिडकीत पळवण्याचे सरकारी उद्योग इथंही चालतात त्याला अनुसरून नवीन लायसन्स साठी दोन काउंटर फिरल्यावर तिसऱ्या ठिकाणी मी उभा राहिलो.

दहा-एक मिनिटं तिसऱ्या काउंटर समोर उभा राहिल्यावर मी कशासाठी उभा राहिलोय ते मला विचारण्यात आलं. मी सांगितल्यावर 'तू सांगितलं नाहीस तर मला कळणार कसं?' असा उलट प्रश्न आला. आता काय बोलणार? बरं पुढे काय तर परीक्षा द्यायची.. त्या बाईने मला पेपर आणि पेन्सिल दिली आणि एका 'एक्झाम सेक्शन' असा बोर्ड असणाऱ्या ओपन एरिया मध्ये बसून पेपर लिहायला सांगितलं. मी अवाक झालो!  आपल्याकडच्या परीक्षा पद्धतीची सवय असणाऱ्या मला थोडावेळ काही झेपलंच नाही. आपल्या इथं लर्निंग लायसन्ससाठी पद्धतशीर एका खोलीत बसवून प्रश्न दाखवतात आणि तुमच्या बेंचवर असणाऱ्या A B C बटणांपैकी योग्य बटण दाबायला सांगतात. थोडक्यात इलेक्ट्रॉनिक उपकरणं वापरून परीक्षा देण्याचा हा अनुभव गाठीशी असताना अत्याधुनिक अमेरिकेत कम्प्युटर, टॅब किंवा असंच काहीतरी देऊन टेस्ट द्यावी लागेल असं उगाच वाटत होतं आणि हातात मिळाली पेपर आणि पेन्सिल!

चटकन येणारी उत्तरं सुरुवातीला,थोडी कठीण वाटणारी नंतर आणि 'ड' गटातली शेवटी-असला फॉर्म्युला वापरायची वेळदेखील येऊ नये असला तो पेपर होता! नाही म्हणायला कनफ्यूज होण्यासाठी 2 प्रश्न होते.. ज्यांनी पहिला प्रयत्न देवाला सोडायला सांगून विनाकारण टेन्शन दिलं होतं त्यांच्या मातोश्रींचा मनातल्या मनात उद्धार करून साधारण अर्ध्या तासात मी सोडवलेला पेपर परत दिला. सुपरवायझर नाही कि घंटा नाही.. अगदीच सिरियसनेस जाऊ नये म्हणून माझ्या पाठीमागच्या बाजूला 'कृपया मोबाईल वापरू नये' अशी विनंतीवजा सूचना (अर्थात इंग्रजीतून) चिकटवून ठेवली होती! मघाच्याच बाईने माझ्या प्रश्नपत्रिकेची नमुना उत्तरपत्रिका छापून आणली आणि माझ्या समोरच पेपर तपासला. तपासला म्हणजे प्रत्येक उत्तरावर तांबड्या मार्करने ती तिरकी काट मारत सुटली. प्रत्येक काट छातीत धडकी भरवत होती. घाबरून मी विचारलं कि "डिड आय आन्सर एव्हरीथिंग रॉंग?" तर ती बया म्हणे कि "मी बरोबर असणाऱ्या उत्तरांवर अशी खूण करतेय!" अगदी ओठांवर आलेला "शाळा कुठली गं  तुझी?" हा प्रश्न मी महामुश्किलीने गिळून टाकला. 2 प्रश्न वगळता सगळं बरोबर होतं.. आता ते 2 प्रश्न चुकल्यामुळे मी त्यांना कनफ्यूज करणारे म्हटलं ते वेगळं सांगायला नको! झालं.. दृष्टी - कागदपत्र तपासणीचे उरलेले सोहळे आटपल्यावर आणि रोख फी भरल्यानंतर लर्निंग लायसन्स ताब्यात आलं. सुदैवाने भारतीय परवान्यामुळे मला ताबडतोब प्रात्यक्षिक परीक्षा द्यायला परवानगी देण्यात आली होती.

आता लायसन्स घ्यायचं तर प्रात्यक्षिक द्यायलाच हवं--प्रात्यक्षिक द्यायचं तर गाडी हवी--गाडी विकत किंवा लीज वर घ्यायची तर लायसन्स हवं--इतर कोणाची मागावी तर इन्शुरन्स वर चालकाचं नाव हवं--बरं इन्शुरन्स वर नाव ऍड करायचं म्हटलं तर ज्याचं नाव ऍड करायचं त्याचं लायसन्स हवं-- आणि लायसन्स घ्यायचं तर प्रात्यक्षिक द्यायलाच हवं! म्हणजे नोकरी नाही म्हणून अनुभव नाही आणि अनुभव नाही म्हणून नोकरी नाही च्या धर्तीवर लायसन्स आणि गाडी चा खेळ चालू झाला! लोकांशी बोलताना नव्याने इमिग्रेट झालेल्या लोकांना भाड्याने गाड्या देणाऱ्या एका गॅरेज मालकाबद्दल माहिती कळली, त्याच्याकडे गेलो तर त्याच्या सगळ्या गाड्या बाहेर गेलेल्या होत्या, होती ती एक अतिप्रचंड जुनाट गाडी. तो माणूस ती सुद्धा कशी  'मख्खन' आहे वगैरे गोष्टी समजवायला लागला! आता हे लोढणं महिनाभर गळयात अडकवून घेण्यापेक्षा लोकांचे उपकार घेणं परवडलं असतं. "एखादी-चालवताना स्वतःचीच स्वतःला लाज वाटणार नाही -इतपत बरी गाडी असेल तर सांग" असं त्याला सांगून मी बाहेर पडलो. अनेक ठिकाणी चौकश्या करून दमल्यावर सरतेशेवटी आमचं हपिस मदतीला आलं. इन्शुरन्स बद्दल चौकशी करायला गेलं असताना 'गरजू' लोकांना ऑफिस आठ्वड्याभरासाठी गाडी + विमा कागदपत्रं देतं असं कळलं. नेहमी भांडल्यासारखा वाटणारा आवाजाचा सूर कटाक्षाने खालच्या पातळीत ठेऊन मी स्वतःला 'गरजू' ठरवण्यात यशस्वी झालो आणि ऑफिस ने मला आहे तेवढं पेट्रोल भरून द्यायच्या बोलीवर सात दिवस वापरायला गाडी दिली..

आता सुरु झालं प्रात्यक्षिक! अमेरिकन जमिनीवर पाऊल ठेवल्यानंतर मी पहिल्यांदाच गाडीत ड्रायव्हर सीट वर बसत होतो. डावीकडे!!  ड्रायव्हिंग गाईडलाईन्स चं  पुस्तक कोळून प्यायलं आणि कितीही नाही म्हटलं तरी सुरुवातीला आपला मेंदू गाडी डावीकडूनच चालवायला आणि गाडी रस्त्याच्या (लेनच्या) उजवीकडे ठेवायला सांगतोच सांगतो! त्यात भारतात स्वतःची गाडी असताना आणि ती इतकी वर्ष चालवत असताना इथे ड्रायव्हिंग स्कुल मध्ये परत शिकणे हा कसा अपमान समजला पाहिजे यावर इतरांनी माझी बौद्धिकं घेतली. त्यात क्लासचं  टायमिंग ऑफिसच्या वेळात आणि वरून दर ताशी काही डॉलर्स अशी दणकावून फी! त्यामुळे तो मार्गही माझा मीच बंद करून टाकला. सात दिवसात गाडी परत करायची बोली असल्यामुळे वेळ दवडून उपयोग नव्हता. शेवटी नवख्या ड्रायव्हर सारखं अगदी स्लो सुरुवात करून रात्रीच्या वेळी कम्युनिटीच्या आतल्या रस्त्यांवर निशाचरासारखी मी गाडी फिरवायला लागलो. दोन दिवसांनी शेजारी एकाला नियम पाळतोय का ते बघण्यासाठी बसवून मुख्य रस्त्यावर बाहेर पडलो. पण सगळं स्मूथ होईल तर शप्पथ! थोडं अंतर जातो न जातो तोच 'टॉंय टॉंय टॉंय' असा सायरनचा आवाज आला! मी टरकलो.. निळा गणवेश, रंगांची उधळण, पिस्तुलधारी पोलीस सगळे डोळ्यासमोरून तरळून गेले.. च्यायला, गाडी चालवायला बाहेर पडलो नाही आणि मी कुठलातरी नियम तोडला कि काय ?  पण नाही, नशिबाने अँब्युलन्स होती. इतरांचं  बघून मीही  गाडी रस्त्याच्या बाजूला घेतली. कमाल  म्हणजे रस्त्याच्या अलीकडे पलीकडे असणाऱ्या सगळ्या गाड्या थांबल्या होत्या! अँब्युलन्स गेल्यावर परत सगळे रस्त्यावर आले (शब्दशः अर्थ घेणे!). नाही म्हटलं तर चकित व्हायला झालंच.


असो, अशा रीतीने कधी अँब्युलन्स तर कधी स्कुलबस तर कधी रस्ते दुरुस्त करणाऱ्यांची गाडी , असे (पोलिसांची गाडी वगळता) इतर वाहनांचे अनुभव घेत घेत ६ दिवस उलटून गेले.  होता होता, बाकीच्या गाड्यांचा अंदाज आला, रस्त्यावरच्या सूचनांकडे आपसूकच लक्ष दिलं  जाऊ लागलं. अंडर कन्स्ट्रक्शन रोड्स वरचे 'रस्ता  कामगाराला जखमी केलंत तर ७५०० डॉलर्स दंड आणि तीन महिन्यांचा तुरुंगवास' अशा अर्थाचे बोर्ड भीती दाखवायचे कमी झाले. थोडा तरी कॉन्फिडन्स आला. मी आधीच अधिकृत प्रात्यक्षिक घेणाऱ्या आणि सर्टिफिकेट देणाऱ्या प्रायव्हेट ड्रायव्हिंग स्कुल ची अपॉईंटमेन्ट घेतली होती. म्हटलं होईल ते होईल! त्यादिवशी थोडा जास्त वेळ देवासमोर घालवू आणि जाऊ. समजा नापास झालोच तर चारचौघात बदनामी नको या हेतूने 'वैयक्तिक कामासाठी' म्हणून ऑफिसमधून अर्धा दिवस सुट्टी घेऊन गुपचूप जायचा माझा प्लॅन होता. अर्धा दिवस सुट्टी तर मंजूर झाली पण गुपचूप सटकायच्या धोरणाला सुरुंग लागला. ज्या माणसाने ऑफिसची गाडी माझ्या ताब्यात सोपवली होती तो सकाळी सकाळीच 'मी गाडी ठरल्याप्रमाणे आणि पेट्रोल वगैरे भरून वेळेत परत करणार आहे ना'  याची खातरजमा करायला माझ्या जागेवर आला. मी त्या दिवशी टेस्टला जाणार आहे हे कळल्यावर त्याने बोटाने लांब दिसणारी एक जागा दाखवून तिथे बसणारी अमुक एक मुलगी महिन्याभरापूर्वी कशी लागोपाठ दोनदा फेल झाली होती आणि रडत होती याचं अगदी रसभरीत आणि यथायोग्य हावभाव करीत वर्णन केलं आणि वरून 'ऑल द बेस्ट' देऊन गेला. आधीच उद्यापासून गाडी नसणार हे टेन्शन आणि त्यात त्याचं ते अगोचर वागणं! हे कमी म्हणून कि काय त्याच्या (अमेरिकन रिवाजाप्रमाणे) मोठमोठ्याने बोलण्यामुळे आणि विनाकारण केलेल्या गडगडाटी हास्यामुळे आजूबाजूच्या चार जणांना  मी कुठे जाणार आहे ते कळलं आणि त्यांनी मोलाचे सल्ले देऊन कमी अधिक प्रमाणात 'माझं टेन्शन कमी तर होणार नाही ना' याची काळजी घेतली.

ठरलेल्या वेळेप्रमाणे मी निघालो तर अर्ध्या रस्त्यात ड्रायव्हिंग सेंटर वाल्या बाईंचा फोन! त्या स्वतःच  माझ्या परीक्षक असणार होत्या. मी त्यांना 'पाच मिनिटात पोचतो' असं सांगितलं परंतु बहुतेक तिला माझ्यासारख्या लोकांच्या 'पाच मिनिटांचा' अर्थ ठाऊक असावा. तिने 'आतापासून १० मिनिटात पोहोचला नाहीस तर मी तुझ्यसाठी थांबू शकत नाही' अशी प्रेमळ सूचनावजा धमकी दिली. सुदैवाने मी पाचव्या मिनिटाच्या आतच तिथे पोहचलो आणि 'एक बार जो मैने कमिटमेंट दे दी' च्या धर्तीवर 'मी कसा पक्का वेळ पाळणारा आहे' या अर्थाचं एक वाक्य फेकलं. परीक्षक आणि पर्यवेक्षक अशी दुहेरी भूमिका निभवायला तयार असणाऱ्या त्या वयस्कर स्त्रीने माझं वाक्य ऐकून उगाच कायच्याकाय तोंड केलं आणि माझे कागद तपासायला घेतले. \ त्यानंतर गाडीचे लाईट, इंडिकेटर्स, हॉर्न सगळं एक एक करून तपासलं. जणू काही मी तिला सेकण्डहॅन्ड गाडी विकायला आलोय!

सुरुवातीला बाहेर उभं राहून तिने थांबणं, रिव्हर्स घेणं, पार्किंग करणं यासारख्या प्राथमिक गोष्टी मला करायला लावून त्याला मला जमताहेत आणि मी गाडीत बसवून नेल्यानंतर गाडीसकट तिला 'आपटवणार' आणि 'आटपवणार' नाही  याची खातरजमा करून घेतली.  त्यानंतर सुरु झाली परीक्षा. एक्स्टर्नल व्हायव्हा च्या वेळेला  जे फिलींग येते ते घेऊन मी तिच्या सूचनांनुसार गाडी चालवायला लागलो.. पण इथे प्रॅक्टिकल करत व्हायव्हा द्यायची होती! ती अगदी काटेकोर पणे  मी स्पीड लिमिट्स, सिग्नल्स, नियम पाळतोय का ते पाहत आपल्या नोंदवहीत टिपणं काढत होती. मध्ये मध्ये मला वाहतुकीच्या नियमासंदर्भातले प्रश्न विचारत होती. त्यामध्ये "समोरून कोणीतरी गाडी चालवत तुझ्या दिशेने आला आणि तुला ठोकणारच आहे तर तू गाडी कुठे आपटवशील?" अशा सारख्या अघोरी प्रश्नांचाही समावेश होता. "शुभ बोल गं नारी" असं मनात म्हणून दिलेली माझी उत्तरं ती नोंदवून घेत होती. रेडिओ बंद कर, ए सी चालू कर असा बावळटपणा करायला सांगत होती. मध्येच 'वॉच युर स्पीड' वगैरे सांगून सावध करीत होती. गाडीतल्या बटणांची कार्यपद्धती आणि त्या एरियातले साधारण सगळे गल्लीबोळ तिच्या मनासारखे बघून झाल्यानंतर तिने मला गाडी हायवे ला घ्यायला लावली. माझ्या डोळ्यांसमोर आपल्याकडच्या ड्रायविंग टेस्ट चे सुखद अनुभव तरळून गेले..

"साहेब, हे काय? ड्रायव्हिंग टेस्टसाठी तुमचीच गाडी आणलीय का? " -इति परीक्षा घेणारा खाकी वर्दीधारी इसम.
"होय साहेब.. हि हि " -इति मी
"वा! आता या रस्त्याने पुढे जावा आणि वळवून आणा." - खा. व. इ. 
"माझ्याबरोबर कोणी बसणार नाही? तुम्ही?" -मी
"मी या ड्रायव्हिंग स्कुल वाल्यांच्या गाडीत बसणाराय, जावा तुम्ही" - खा. व. इ.
मी गेलो आणि साधारण दोनशे फुटावरच्या अंतरावरून गाडी वळवून परत आलो. वर्दीधारी इसम रस्त्याच्या पलीकडे राहिला आणि "ड्रायव्हिंग स्कुलवाल्यांच्या गाडीत" बसायच्या तयारीत होता
"ओ ss  साहेब... मी काय करू?" - मी
"जावा तुम्ही, येईल तुमचं  लायसन्स" - खा. व. इ.
 "बरं..!" -इति मी आणि इत्यस्तु ! हाय काय नि नाय काय!!

"टेक दि नेक्स्ट एक्सिट अँड रिमेम्बर यू नीड टू स्टाप दि इंनिकेटा (प्रमाण भाषेत इं-डि-के-ट-र) वन्स यू मुव्ह्ट टु डिजायर्ड लेन" तिच्या सूचनेने मी त्या रम्य आठवणींच्या तंद्रीतून वास्तवात आलो. साधारण चाळीस पंचेचाळीस मिनिटं गाडीचं पेट्रोल जाळल्यानंतर आम्ही परत होतो त्या ठिकाणी पोहोचलो. तिच्या हातावरच्या अर्जावर तिने केलेल्या असंख्य खुणा बघून काळीज धडधडलं. निर्विकार चेहऱ्याने ती अजून काहीबाही लिहीतच होती. घाबरतच मी तिला विचारलं की "हौ वॉज इट? डिड आय ड्रॅईव्ह वेल ऑर इट वॉज अ  स्केअरी ड्रॅईव्ह?" मी गाडी चालवताना केलेल्या चुकांचा पाढा वाचून दाखवून काही क्षण जाणीवपूर्वक शांतता ठेऊन ती म्हणाली "तरीसुद्धा तू टेस्ट पास झाला आहेस.. हे घे तुझं सर्टिफिकेट!" मी सुस्कारा सोडला.

ते सर्टिफिकेट घेऊन पुन्हा एकदा एस ओ एस च्या ऑफिस मध्ये गेलो. प्रथेनुसार एक बावरलेल्या चेहऱ्याचा आधार कार्ड टाईपचा फोटो काढला आणि सगळ्या कागदपत्रांसहित पक्क्या लायसन्सच्या औपचारिकता पूर्ण केल्या. दुसऱ्या दिवशी ऑफिसची गाडी परत केली(अर्थात पूर्ण पेट्रोल भरूनच.. नसत्या शंका घेऊ नयेत!) त्यानंतर पुन्हा इतरांच्या उपकारावर काही दिवस काढल्यावर माझे लायसन्स घरपोच आले आणि अशा तऱ्हेने अमेरिकेतल्या गाड्यांच्या गर्दीमध्ये अजून एका गाडीची भर घालण्याचा माझा मार्ग मोकळा झाला!!

सोमवार, १७ ऑक्टोबर, २०१६

परवाना करी दिवाना : पूर्वार्ध


अमेरिकेला जाणे राहणे परतणे याबद्दल मध्यमवर्गीय भारतीय जनमानसात पूर्वीइतकं कुतूहल नसावं.. तरीही तिथल्या काही गोष्टी अजूनही अनाकलनीय आहेत हे पण तेवढंच खरं.  या देशातल्या  मूलभूत गरजांमध्ये अन्न वस्त्रानंतरची तिसरी महत्वाची गोष्ट म्हणजे गाडी! हो... बरोबरच बोललो मी.. गाडीच! कदाचित वस्त्रापेक्षा जास्त महत्त्व  गाडीला असावं! निवारा बिवारा सगळं नंतर.. कारण इथल्या टीव्ही वर मी एक होमलेस लोकांसाठीच्या एनजीओ ची जाहिरात पाहिली.. त्यात ती होमलेस बाई आपल्या गाडीच्या दरवाजांवर कपडे वाळत घालते आहे, लहान बाळाला मागच्या सीट वर झोपवते आहे असे हृदयद्रावक वगैरे चित्रण होते!! त्यामुळे (बाई)माणूस होमलेस असू शकतो पण कार-लेस नाही अशी माझी धारणा बनली तर त्यात काय नवल? साफसफाई करणारे लोक, रस्ता दुरुस्ती करणारे कंत्राटदार, पोस्टमन, गवत कापणारी माणसं (जीन्स-टी शर्ट- गॉगल-हेडफोन सहीत  हि कामं  करणाऱ्यांना आणि फाडफाड इंग्रजी बोलणाऱ्याना डायरेक्ट कचरेवाला,कामगार किंवा माळी म्हणायला अजून जीभ सरावत नाही!) ज्या पद्धतीच्या गाड्या घुमवतात त्यावरून निवाऱ्यापेक्षा चारचाकी महत्वाची असावी यावर मी शिक्कामोर्तब करून टाकलं. अर्थात मनातल्या मनात! (नायतर आमच्या शिक्कयाला विचारतो कोण?)

10 मिनिटांवर असणाऱ्या ऑफिसमध्ये घेऊन जायला आणायला काही दिवस तरी गाडी असताना आपल्याला ताबडतोब कशाला लागतेय गाडी? असा तत्कालीन धोरणी विचार मी करत होतो पण ऐनवेळी संपलेलं दूध, किराणा माल वगैरे किरकोळ गोष्टींसाठी पहिल्याच आठवड्यात मैलोनमैल पायपीट करायची वेळ आल्यानंतर "कसं जमायचं गाडीशिवाय?" असा प्रश्न पडायला लागला! 10 मिनिटं लागणारं ऑफिस 4 मैलावर (अमेरिकेतल्या 'प्रयोगातून विज्ञान' विषयात एम के एस मोजमापन पद्धती शिकवत नसावेत) आहे हे गुगलमॅप मधून कळलं! ऑफिसच्या सहकाऱ्यांकडून "बँकेत जायचंय ? जवळच आहे.. 5 मैल.. मेडिकल स्टोर इथेच तर आहे हार्डली साडेतीन मैल! भाजी मंडई 15 मिनिटाच्या अंतरावर आहे 10 मैल फक्त.. एटीम एकदम पलीकडे दीड मैल, 2 मिनिटात पोचशील. 'ड्राईव्ह इन' आहे गाडीतून उतरायची पण गरज नाही.. " वगैरे मार्गदर्शन मिळायला लागल्यावर मला जाणीव झाली कि हे काही खरं नाही. स्वतःच्या मताने चालायचं तर दोन पायांचा फारवेळ टिकाव लागणार नाही; त्यात मनाला वाटेल तसं  मूड बदलणारं वातावरण.. त्यामुळे चार चाकं हवीतच. खरंतर गाडी हि हौस म्हणून घ्यायची गोष्ट पण अमेरिकनांनी आणि इथल्या वातावरणाने ती गरज करून टाकलीये. एवढे मोठे रस्ते असताना मधून मस्त बी आर टी  वगैरे काढायची सोडून गाडी घ्यायला मजबूर करतात हे लोक! बर  दोन चाकी गाडी घ्यावी तर ती चारचाकीपेक्षा महाग.  नीच पणाचं  याहून मोठ्ठ उदाहरण कुठलं असेल? (म्हणजे असतील बरीच,पण हे वाक्य उगीच वजन टाकायला... )

जेव्हा स्वतःची गाडी घ्यायची मनाची तयारी झाली तेव्हा कळलं कि काही अमेरिकन राज्यामध्ये महाराष्ट्र राज्य लायसन्स वर (म्हणजे भारतीय!) मी काही महिने गाडी चालवू शकतो. पण चालवता तर आली पाहिजे!  राज्य वाहतूक परवाना मिळवण्यासाठी लेखी परीक्षा आणि खरीखुरी ड्रायव्हिंग टेस्ट द्यावी लागते आणि त्यांच्या निकषांनुसार पास ही व्हावं लागतं हे म्हणजे अतीच झालं. भारतात बाईक जेमतेम चालवता येत असताना चारचाकीचं लायसन्स घरपोच मिळवलेल्या आमच्या काही मित्र मंडळींना हा तर सरसकट अन्याय वाटला आहे आणि त्यानी दोन पेग पोटात गेल्यावर तसं  स्पष्ट नसेना का पण अडखळत अडखळत बोलून दाखवलं आहे.  

जोपर्यंत गाडी चालवायचीच नसते तोपर्यंत ती कशी चालवावी, कशाला शिकायची वगैरे प्रश्न पडत नाहीत पण एकदा चालवायची म्हटली तर मग असंख्य प्रश्न एकामागोमाग एक पडायला लागतात. मग तुम्ही ती जगात कुठेही शिकत असा. कारण तिथले नियम!! 'भारतात चारचाकी चालवल्यानंतर अमेरिकेतच काय, अख्ख्या जगात कुठेही गाडी चालवू शकाल'  हे तद्दन भंपक विधान - खोटा आत्मविश्वास निर्माण करण्यासाठी - भारतात कधीही गाडी न चालवलेल्या व्यक्तीने निर्माण केलं आहे आणि अमेरिकेत येऊन पहिल्यांदा गाडी घेतलेल्या/शिकलेल्या काही अनिवासी भारतीयांनी ते उचलून धरलेलं आहे हे मी ष्ट्याम्प पेपरवर लिहून द्यायला तयार आहे!! तसंही भारतातून अमेरिकेला येणाऱ्या पहिलटकरांना बऱ्यापैकी मिसगाईड करण्यात त्यांच्याआधी बराच काळ स्थायिक झालेले भारतीय कारणीभूत असावेत असं मी अत्यंत प्रामाणिकपणे नमूद करू इच्छितो.

युरोपीयनांनी कधी ना कधी बस्तान मांडलेल्या सगळ्याच देशांमध्ये गाडी चालवणारा उजवीकडे बसतो.   आपल्या गाडीत शक्यतो आपणच ड्रायवर असतो आणि अख्ख्या गाडीत कितीही माणसं आणि सामान कोंबून बसवलं तरी ड्रायवर ला कधीही अडचण होता नये असा आपल्याइथे एक (ड्रायव्हर प्रजातीने जाणीवपूर्वक पसरवलेला गैर)समजही असतो. त्यामुळे घरात मांजर असणारी मंडळी सिंहाच्या दिमाखात गाडी चालवताना (आणि नंतर गाढव बनून गाडीतलं सामान उचलताना) मी याची डोळा पहिले आहे. अमेरिकेत गाडी चालवत नसताना उजवीकडेच बसावं लागत असल्याने प्रथमदर्शनी गाडी मध्ये फारसा फरक वाटला नाही.. परंतु चालक मागे न बघता बिनधास्त आणि झपकन उजवीकडे वळतो, जवळपास सगळ्या छोट्या रस्त्यांवर ७०km/hr च्या वेगाने गाडी दामटतो, छोट्या रस्त्यावरून हळू येऊन स्पीड वाढवत वाढवत फ्रीवे वर तर १२० ने सुसाट जाणाऱ्या गाड्यांमध्ये घुसतो तेव्हा काळजाचा ठोका चुकतोच. त्यामुळे मग मी गाडी चालवणाऱ्या व्यक्तीला मग तो ऑफिस मधला ड्रायव्हर असो, कलीग असो, मित्र असो वा बॉस असो वाट्टेल ते (पण गाडी चालवण्यासंबंधीच) प्रश्न विचारायला सुरुवात केली. मग तो नवखा असो वा मुरलेला. त्यांनीही आपलेपणाने म्हणा, मदतीच्या भावनेनं म्हणा किंवा फुशारून जाऊन म्हणा मला ज्ञानामृत पाजायला सुरुवात केली!

सुरुवातीला बाजूला बसूनही एवढा बावरून जायचो कि विचारायची सोय नाही! तसंही मीच इतरांना विचारत असे म्हणा. 'कोणी येत नसेल तर आपण रेड सिग्नलवरही राईट टर्न घेऊ शकतो' असं सांगणारा पुढे एका ठिकाणी उजवीकडे वळायचं असताना देखील रेड सिग्नलला ठोंब्यासारखा उभा राहिल्यावर मी त्याने नुकताच शिकवलेला नियम त्यालाच सांगायला गेलो तर तो उलट विचारत असे "तिथं 'नो टर्न ऑन  रेड' लिहिलंय पाहिलं नाही का?" "कुठे?"
तर  "मगाशी एक बोर्ड लावलेला त्यावर लिहिलं होतं. आता मागे गेला तो."असं तो सांगत असे.
एखाद्या रस्त्यावर अचानक गाडी एकदमच हळू केली म्हणून विचारलं तर कळलं  'इथे २५ मैल प्रति तास असं लिमिट आहे. रेसिडेन्शियल एरिया असणार '
"कुठे लिहिलंय असं?"
तर "मगाशी एक बोर्ड गेला त्यावर लिहिलं होतं.आता मागे गेला तो."हे उत्तर!
अर्थात, हळू हळू कळत गेलं की मला पडणाऱ्या निम्म्यापेक्षा जास्त प्रश्नाची उत्तरं 'मगाशी एक बोर्ड लावलेला होता' त्यावर लिहिलेली होती,जो मला प्रश्न पडता क्षणी मागे गेलेला असे!

यातून एक गोष्टीची जाणीव झाली की आपल्याकडचे बहुसंख्य चालक (सन्माननीय अपवाद वगळता, उगाच भावना दुखावून घेऊ नयेत!) गाडी चालवताना ज्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करतात त्यात फक्त वाहतुकीचे नियम, सिग्नल आणि सर्व सजीव यांचाच समावेश नसून असल्या निर्जीव साइनबोर्ड्सचा पण समावेश असतो! अर्थात 'संभाजी पुलावर दुचाकी वाहनांना बंदी-सकाळी ९ ते ५' अशासारखे दुर्गम भागातले साईनबोर्ड असल्यावर कशी काय सवय लागणार म्हणा? पण असो. कळत-नकळत आपण नियमांची पायमल्ली करतो याची जाणीव होणे हे ही नसे थोडके..

एकदा आमचा एक सहकारी त्याच्या गाडीने कुठेतरी जात होता. फ्रीवे वरून मस्त सुसाट. तर अचानक भोंss भॉss क असा आवाज आला. तो टरकला. काय झालं असावं हा विचार करेपर्यन्त त्याला आरशात वेगवेगळ्या रंगांची उधळण सुरू झालेली जाणवली. हायवे पोलीस त्याच्या मागे लागला होता.  त्यामुळे पठ्ठ्याने गुपचूप गाडी बाजूला घेतली. (भारतात कोणाच्याच बापाला न जुमानता गाड्या पळवणारं आमच्या मित्रासारखं  पब्लिक इतर देशांमध्ये गपगुमान लाईन वर येतं ,हेही एक उघड गुपित आहे म्हणा!) पोलिसाच्या म्हणण्यानुसार त्याने म्हणे स्पीड लिमिट एक्सीड केलं  होतं. थोडंथोडकं नव्हे तर 70 मैल प्रति तास(120 km/h) ऐवजी हा बैल 90 मैल प्रति तास (145 km/h) ने गाडी पळवत होता.

"एss  अरे घे बाजूला, पन्नास देतोस की शंभरची पावती फाडू?' असले प्रश्न ठाऊक असणाऱ्या आमच्या परममित्राला  "जेंटलमन, व्हेर आर यु गोईंग विथ नाईन्टी  माईल्स अन आवर ऑन धिस ब्युटीफुल मॉर्निंग?" असले शालजोडीतले प्रश्न ऐकायची सवय नाही. आणि 'चुकलो,असं परत नाही करणार' या वाक्याना उत्तर मानायची त्या पोलिसाला सवय नाही. त्यामुळे दंड लागलाच! बरं पोलिसाचा एक हात पूर्णवेळ कमरेला लावलेल्या पिस्तुलावर! त्यामुळं 'जाऊ दे की मामा' म्हणून वाद घालायची सोय नाही. पण त्याच्या या अनुभवावरून मला कळलं की स्पीड लिमिट हे खरंच पाळायला असतं आणि हायवे पॅट्रोलिंग वाले ते पाळत ठेवून बघत देखील असतात. ८० km /h च्या मुंबई-पुणे एक्स्प्रेस वे वर त्या आणि त्यापेक्षा खालच्या स्पीड ने फक्त लाल पिवळी एसटी जाते. कार नव्वद च्या खाली असेल तर तो बहुधा फाऊल धरला जातो आणि मागून दणादण  हॉर्न वाजवून तुम्हाला रेस मधून बाजूला व्हायला भाग पाडलं जातं.  या आणि अशा गृहीतकांवर आतापावेतो जगणाऱ्या आमच्या मित्राला पोलिसाचं ते वागणं त्याक्षणी फार अपमानास्पद वाटलं पण 'तुम्हाला बाजू मांडायची असेल तर इथल्या कोर्टात अपॉइंटमेंट घ्या, त्यादिवशी हजर राहून मी हवंतर स्पीडगन चा पुरावा सादर करू शकतो' असं पोलिसाने नम्रपणे सांगितल्यावर  काय करणार? त्यामुळे शहर हद्दीनुसार 135 डॉलर्स ची खमंग फोडणी बसल्यावर त्याने कानाला खडा आणि स्पीडोमीटरवर नजर दोन्ही एकदम लावले!

या खऱ्याखुऱ्या आणि असल्याच काही ऐकीव किशश्यातून शहाणं होत होत मी ड्रायविंग लायसन्स च्या परीक्षेचा अभ्यास करायला सुरवात केली.  हो अभ्यासच! शंभर पानी पुस्तकावर लेखी परीक्षा देऊन त्याच्यात ऐंशी टक्के मिळवल्यावर जर लर्निंग लायसन्स मिळणार असेल तर अभ्यास करायलाच हवा. पहिली काही पानं बाळबोध होती. या वेगाने दोन दिवसात सगळं वाचून संपेल असं वाटायला आणि खरं ज्ञान बाहेर पडायला एकच गाठ पडली! बरं नियम राहिले बाजूला नियम तयार करणाऱ्यांचं इंग्लिश इतकं भारी! 'राइट ऑफ वे' चा अर्थ 'वाटेच्या उजवीकडे' नसून 'वाट वापरण्याचा अधिकार' आहे हे कळलं असं स्वतःच्या समाधानासाठी गृहीत धरलं तरी शोल्डर ऑफ रोड, कर्ब ऑफ पेव्हमेंट, पासिंग ऑन रोड असल्या नवनवीन संज्ञा वाचून डॊक्याचं दही झालं.. 2 दिवसात संपेल असं वाटणारं पुस्तक 5 दिवस झाले तरी संपेना शेवटी एका दिवशी (म्हणजे खरंतर रात्री) इंजिनियरिंग च्या जुन्या दिवसांना स्मरून 'नाईट मारली' आणि पुस्तक वाचून संपवलं! साधारण 400 पानी पुस्तकासाठी असलेल्या 'नाईट मारणे' या संज्ञेचा अनादर टाळण्यासाठी मी अजून दोनदा ते पुस्तक वाचलं  आणि सगळं विसरण्याआधी मी लर्निंग लायसन्स च्या परीक्षेची अपॉइंटमेंट घ्यायची ठरवली. लागणारी कागदपत्र गोळा करुन मी (अमेरिकेत गाडी चालवण्यात) सिनियर पब्लिकला त्यांचे अनुभव विचारायला सुरुवात केली. इथेही इंजिनियरिंग च्या जुन्या आठवणी जाग्या झाल्या.. सिनियर्स चे चेहरे वेगळे, परीक्षा वेगळी, देश वेगळा पण उत्तरं तीच! ' काय नाय रे एकदम सिम्पल असतं, माझा पहिल्या अटेम्प्ट मध्ये निघाला म्हणजे बघ किती सोप्पा असतो पेपर' पासून ' दोनदा द्यावीच लागते.. पहिला चान्स देवाचा म्हणून सोडून द्यायचा.. अनुभव येतो. पुढच्या अटेम्प्ट ला नक्की पास करतात!' अशी दोन्ही टोकाची उत्तरं मिळाली!! शेवटी नाय-होय करता करता मी एकदाची अपॉइंटमेंट घेतली आणि आर टी ओ (वाचा सेक्रेटरिएट ऑफ स्टेट) ऑफिस मधे गेलो.

अमेरिका म्हटल्यावर सगळं हाय-फंडू असा जो माझा समज करून देण्यात आला होता त्याला या लर्निंग लायसन्स टेस्ट ने सुरुंग लावला...

उत्तरार्ध